Puzur-İştar heykeli İstanbul Arkeoloji eserleri müzesinde sergilenen Babil eserlerindendir. Yeni Babil Döneminde savaş ganimeti olarak ele geçirildiği söylenmekte olup Mari kentinden Babil’e getirilmiştir. Daha sonra İstanbul’a nakli gerçekleşmiştir. Füruzan Kınal, bu heykelle alakalı olarak “İstanbul Müzesindeki Mari Eserleri” başlıklı makalesinde şu bilgileri vermektedir:
“‘Tura-Dagan, Mari memleketinin şakkanakku’su (ve) oğlu Puzur-Iştar hayatları için (bunu) adadılar’ yazılıdır. Etek ucundaki kartuşta ise: ‘Tura-Dagan, Mari memleketinin şakkanakku’su (ve) oğlu tanrıya, Beyine (bunu) canları için adadılar. Kaidesini bu ikisinin diktiği bu kitabeyi kim değiştirirse, Nini, Dagan, Enki ve Memleketin Beyi onun zürriyetini kurutsun’ denilmektedir. Böylece Mari valisi Tura-Dagan ile oğlu Puzur-İştar’ın bu heykeli mabede vakfettiklerini öğreniyoruz, fakat iki kitabede de baba-oğul birlikte zikredildiği için, heykelin hangisine ait olduğu tesbit edilememektedir. Fakat iyi bir tesadüf ile Babil kazılarında burada adı geçen oğul Puzur-İştar’ın heykeli de bulunduğundan, 7813 numaralı heykelin baba Tura-Dagan’a ait olduğu zannedilmektedir.
Gerçekten İstanbul arkeoloji müzesinde 7814 numarada kayıtlı bu ikinci heykelin de başı yoktu. Fakat Berlin müzesinde Babil eserleri arasındaki bir başın bu heykele ait olduğu keşfedilmiş ve böylece Puzur-İştar heykeli tamamlanmıştı. Bu heykelin üzerindeki kitabede: ‘Puzur-İştar, Mari şakkanakku’su, biraderi rahip Milga ile bunu adadılar’ yazılıdır.
blank
Bu heykelle ilgili olarak Hayat Mecmuası’nın 22.sayısında Eckhard Unger’e ait bir haber yer almaktadır. Haberde heykelin ait olduğu dönem, sergilendiği yerler, bulunuşu, başının İstanbul’daki gövdesiyle birleştirilmesi ve heykelin sahip olduğu karakteristik özellikleri anlatılmaktadır. İşte o haber….
Tarih Tedkikleri: Puzur-İştar’ın İstanbul ve Berlin’deki Eski Babil Heykeli
İstanbul’daki eski şark-ı karib müzesinin tanzimi sırasında bir eski Babil heykeline takriben otuz seneden beri Berlin’de bulunan başını vaz etmeğe muvaffak oldum. Bu baş dahi heykel gibi Babil’den neşet etmekte olup Koldewey’de hafriyat yapılmazdan evvel Berlin’e gelmiştir. Killenmiş bir alçı kalıbına vaz edilmiş olan baş bütün hututuyla tetabuk etti ve böylece üç bin sene evveline ait el-Cezire sanatının kıymetli bir heykeli elde edilmiş oldu. Bu, o zamandan kalmış olan heykeller arasında tam olan yegane heykel olduğundan tarih-i sanat için ehemmiyet-i azimeyi haizdir. Bu güzel, cesamet-i tabiyedeki heykelin iki kitabe ile tarihlenmiş ve taliinin tarihi malum olması kıymetini tezyit etmektedir. Bir kartuç tasvir edilmekte olan şahsın Puzur-İştar’ın ismini zikretmektedir. Uzun, 22 satırlık bir kitabe müesses olan Tura-Dagan’ın pederinin şerefine Nini namındaki ilahenin heykelini takdis ediyor: Tura-Dagan Sümer kralı Amarzin’in zamanına ait hususi vesikalara nazaran Ur’un milattan 233 sene evvel, üçüncü sülalesindendir, fakat oğlu olan Puzur-İştar bu sülalenin son kralı İbi-Sin’den yirmi sene sonradır. Burada Nini tesmiye edilen heykel, diğer ilahlar ile birlikte İncil’de Nabupulasar namını alan yeni Babil kralı tarafından kablel-milat yedinci asrın nihayetlerinde Asur fethedildikten sonra Babil’e götürülünceye kadar Rise-İştar Mabedi’nde teşhir olunmuştur. Bilahare buradan İkinci Nebukadnazar heykeli müzesine nakletmiş ve şimdi burada tekrar bulunmuştur. Her ne kadar heykel Allah’ı temsil etmiyorsa da boynuzlu kasketi ile ilahi olarak gösterilen ve kral mertebesini haiz olan valiyi temsil etmektedir. Hükümdarın elleri mabette ilahesinin önünde yaptığı dua esnasında yek-diğerine kavuşturulmuştur. O milletinin adatına teb’an uzun, septik, aşağısı yek-diğerine karışmış bir sakalı taşımakta olup o zaman moda olan “Sümerik manto” giymiştir. Bu manto sanatkarane bir surette örtülmüş ve püskül ve saçaklarla tezyin edilmiştir. Her ne kadar gösterilen adaleler az kıymetli, daha şematik olup eskisi gibi kuvvet fışkırıcı değildir, fakat heykel iyi bir tenasübe ve müfredatında pek kibar bir şekle maliktir. Buruşuk elbisenin ince, yumuşak çizgilerinde de bütün o zamanda mutat olan plastik sanat fikri fevkalade canlanmaktadır. Bunun için bu heykel İstanbul’daki eski şark-ı karib müzesinin çok mükemmel bir ziynetini teşkil etmektedir.
Haberin orijinal metni:
blank
Füruzan Kınal, İstanbul Müzesindeki Mari Eserleri, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 2, 1964, s. 215-216.
Haberin Künyesi: Tarih Tedkikleri = (Puzur-İştar)’ın İstanbul ve Berlin’deki Eski Babil Heykeli / Eckhard Unger.– Ankara: Mehmed Emin (Erişirgil) , 28 Nisan 1927. Hayat Mecmuası, cilt: I, sayı: 22, sayfa: 428.
Çeviri: Bünyamin Tan
Kaynak